Η πολύνεκρη μάχη του Αγίου Βασιλείου Κυνουρίας στις 22 Ιανουαρίου 1949

Του Κώστα Ι. Παπαδόγιαννη Ιστορικού Ερευνητή Εισαγωγή   Ο Αγ.Βασίλειος σήμερα Μετά τη Μάχη του Λεωνιδίου τα αντάρτικα...

Του Κώστα Ι. Παπαδόγιαννη
Ιστορικού Ερευνητή

Εισαγωγή 

Ο Αγ.Βασίλειος σήμερα

Μετά τη Μάχη του Λεωνιδίου τα αντάρτικα τμήματα και οι διάφοροι σχηματισμοί που έλαβαν μέρος στην εισβολή αυτή στις 21 Ιανουαρίου 1949 πήραν διαταγή που εξέδωσε η Διοίκηση της 55ης Ταξιαρχίας του Δ.Σ. του αντισυνταγματάρχη Θόδωρου Γ. Πρεκεζέ να επιστρέψουν στις βάσεις τους στα ορμητήρια από εκεί που είχαν ξεκινήσει από διάφορα σημεία και χωριά του Πάρνωνα που έλεγχαν φυσικά κατά το μεγαλύτερο μέρος την περιοχή εκείνης της περιόδου. Οι αντάρτες θα έπρεπε να ξεκουραστούν, να ασφαλίσουν και να περιθάλψουν τους τραυματίες που είχαν από την προσβολή του στόχου στο Λεωνίδιο. Να ανασυγκροτηθούν και να προετοιμαστούν για νέες επιθέσεις όπως τις προηγούμενες που περιγράψαμε. Όλη η δύναμη της 55ης Ταξιαρχίας αποτελείτο από (850) μάχιμους αντάρτες και αντάρτισσες µε 4 τάγματα όπως θα δούμε πιο κάτω:

(α) το 1ο  Τάγμα µε µια δύναμη 250 αντάρτες και διοικητής ο ταγματάρχης του Δ.Σ. Αλέκος Γ. Τσουκόπουλος, ο οποίος έλαβε διαταγή μετά την αποχώρηση να ακολουθήσει το δρομολόγιο και να εγκατασταθεί στην θέση «του Χιόνη το Πηγάδι» λίγο έξω από το χωριό του Αγίου  Βασιλείου απ' όπου είχε ξεκινήσει την προ-προηγούμενη ημέρα εκεί μέχρι νεωτέρας διαταγής,

(β) το 2ο Τάγμα υπό τη διοίκηση του Γεωργίου Ατζακλή να πάει και να εγκατασταθεί στον Κοσμά,

(γ) το 3ο Τάγμα του Κώστα Βρεττάκου σε άλλο χώρο και σημείο του Πάρνωνα,

(δ)το 4ο Τάγμα από διάφορες υπηρεσίες μαζί µε τον Διοικητή της 55ης Ταξιαρχίας τον αντισυνταγματάρχη Θόδωρο Γ. Πρεκεζέ ξαναεπέστρεψε στο χωριό Παλιοχώρι όπου και η έδρα. Η πορεία της επιστροφής των αντάρτικων τμημάτων ήταν δύσκολη και κοπιαστική ύστερα από την ταλαιπωρία της μάχης και από τις δύσκολες καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν µε το κρύο του χειμώνα και τα πολλά χιόνια του Γενάρη.

Πορεία Επιστροφής 

Τ/χης Αλ.Τσουκόπουλος

Ας γυρίσουμε πάλι στο 1ο Τάγμα του Αλέκου Γ. Τσουκοπούλου, ο οποίος εκτελούσε τη διαταγή των ανωτέρων του και οδηγούσε τους αντάρτες του στο προκαθορισμένο σημείο "στου Χιόνη το Πηγάδι". Έτσι αργά το βράδυ στρατοπέδευσε για να διανυκτερεύσει μέσα στα έλατα που δεν απείχε και πολύ μακριά από τον Άγιο Βασίλειο. Και ενώ όλα είχαν τακτοποιηθεί φυλάκια, σκοποί και αντάρτες ξεκουράζονταν,στο διάστημα αυτό ήλθε σύνδεσμος από το Παλιοχώρι από την Διοίκηση της Ταξιαρχίας που είχε εγκατασταθεί νωρίτερα εκεί.

Ο Σύνδεσμος μετέφερε γραπτή διαταγή προς τον Διοικητή του 1ου  Τάγματος Αλέκο Γ. Τσουκόπουλο και του έλεγε να μετακινήσει το τάγμα και να µπει στο χωριό Άγιος Βασίλειος για καλύτερα. Διότι οι πληροφορίες που πήραν από τα Κ.Π. (Κέντρα Πληροφοριών) και από τους τηλεφωνητές που ήταν εγκατεστημένοι σε διάφορα σημεία του Πάρνωνα, τους έλεγαν ότι παντού επικρατούσε ησυχία και δεν υπήρχε φόβος για προσβολή-επίθεση από "εχθρικά" τμήματα δηλαδή από δυνάμεις του Κυβερνητικού Στρατού και πόσο µάλλον µε τέτοιες άσχημες καιρικές συνθήκες.Στη διαταγή ο ταξίαρχος Θόδωρος Γ. Πρεκεζές, τόνιζε οι αντάρτες να σιτιστούν και να κοιμηθούν μέσα στα σπίτια για ξεκούραση γιατί το χωριό ήταν φιλικό προς αυτούς. Από εκεί άλλωστε είχαν ξεκινήσει για τη Μάχη του Λεωνιδίου.

Στον Άγιο Βασίλειο διέθεταν επιμελητεία, μαγειρεία, τσαγκαράδικα, αναρρωτήριο και διάφορες άλλες υπηρεσίες. Η διαταγή έλεγε ακόμα ότι οι αντάρτες να έχουν και το νου τους διότι στο χωριό Βαμβακού στη Ν.Δ. πλευρά του Πάρνωνα έκαναν την εμφάνισή τους λοκατζήδες αλλά έκτοτε τα ίχνη τους χάθηκαν. Αυτό ακριβώς έπραξε το 1ο Τάγμα το ίδιο βράδυ της 21ης Ιανουαρίου 1949 και περί ώρα 11:30 εισήλθε στον Άγιο Βασίλειο, χωριό όπου ευρίσκεται στην ανατολική πλευρά του Πάρνωνα µε 840µ. υψόμετρο και 180 κατοίκους, ορεινό κατά τα άλλα, που περικλείεται γύρωθεν από υψώματα όπως βόρεια το ύψωμα Αχλάδα, ανατολικά το ύψωμα Τούμπανο, δυτικά το ύψωμα Κουμαριάς και νότια η έξοδος προς το χωριό Πλατανάκι. Το χωριό ήταν πολύ γνώριμο για τους αντάρτες και αφού συγκεντρώθηκαν στην πλατεία δόθηκαν οι εντολές και οδηγίες διαταγές στους διοικητές των Λόχων και στους διμοιρίτες για φυλάκια και σκοπιές περιμετρικά του χωριού και όσα άλλα προβλέπονται από τους στρατιωτικούς κανονισμούς για δυνάμεις Τάγματος που στρατωνίζονται σε κατοικημένο χώρο και στη συγκεκριμένη περίπτωση της ιδιορρυθμίας του χωριού Άγιος Βασίλειος.

Ύστερα απ' όλα αυτά οι αντάρτες διαμοιράστηκαν στα σπίτια και έπεσαν ξεροί στον ύπνο μετά από τόση κούραση και ταλαιπωρία. Δεν αντιλήφθηκαν καν το παραμικρό ότι γύρω τους ενέδρευε ο θάνατος και το πρωί της άλλης ημέρας θα τους βρει ανυποψίαστους. Διότι οι λοκατζήδες είχαν περικυκλώσει το χωριό από τις 8:30 το βράδυ πριν μπουν ακόμη οι αντάρτες μέσα. Αφήνοντας μόνο ελεύθερη την είσοδο στο Νεκροταφείο ανατολικά.

Από την άλλη πλευρά του Πάρνωνα

Σχεδιασμός επιχείρησης

Να πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά. Μόλις ευθύς αμέσως εκδηλώθηκε η επίθεση των ανταρτών κατά της φρουράς του Λεωνιδίου η Α.Σ.Δ.Π. (Ανωτέρα Στρατιωτική Διοίκηση Πελοποννήσου) µε έδρα την Τρίπολη υπό την διοίκηση του υποστράτηγου Θωμά Πετζόπουλου µε το επιτελείο του διέταξε τις πλησιέστερες κυβερνητικές δυνάμεις να σπεύσουν προς ενίσχυση του προσβαλλόμενου αμυντικού χώρου της κωμόπολης του Λεωνιδίου. Για τον σκοπό αυτόν κινητοποιήθηκαν τάχιστα οι δυνάμεις των ΛΟΚ, η Γ' Μοίρα Καταδρομών από Τρίπολη και η Δ' Μοίρα Καταδρομών από Σπάρτη, και έφτασαν στο χωριό Bαμβακoύ από την νότια πλευρά του Πάρνωνα. Ήταν οι λοκατζήδες αυτοί που έκανε λόγο ο Θόδωρος Γ. Πρεκεζές στον Αλέκο Τσουκόπουλο στη διαταγή που του έλεγε να πάει το Τάγμα στον Άγιο Βασίλειο αλλά να έχει και το νου του διότι εμφανίστηκαν Λοκατζήδες.

Στο διάστημα αυτό η Α.Σ.Δ.Π. µε νεωτέρα διαταγή έλεγε στη διοίκηση των ΛΟΚ να σπεύσουν και να περικυκλώσουν το χωριό Άγιος Βασίλειος διότι υπήρχαν βάσιμες πληροφορίες και εκτιμήσεις ότι εκεί θα κατέληγε το Αντάρτικο Τάγμα όπως και έγινε.

Έτσι οι 1200 θρυλικοί και ακαταμάχητοι λοκατζήδες, όπως τους αποκαλούσαν πολλοί την εποχή εκείνη, έκαναν αμέσως αναστροφή της πορείας και έχοντας για οδηγό τον έφεδρο ανθυπολοχαγό από το χωριό Αράχοβα, μέσα από διαδρομή και απίθανα σημεία σε ρεματιές κατάφεραν και περπάτησαν από Bαμβακoύ, Τζίτζινα, Πλατανάκι και προσέγγισαν και περικύκλωσαν τον Άγιο Βασίλειο περί ώρα 8:30 βραδινή της 21/1/1949.

Επιχείρηση

Κατά την προέλαση τους οι λοκατζήδες, και τη διαδρομή που ακολούθησαν, συνέλαβαν τους Κ.Π. και τους τηλεφωνητές που είχαν εγκαταστήσει σι αντάρτες σε διάφορα σημεία στον Πάρνωνα και υπό την απειλή των όπλων τους υποχρέωσαν να μεταβιβάσουν ψευδείς πληροφορίες προς τη διοίκηση της 55ης Ταξιαρχίας στο Παλιοχώρι δια τη μετακίνηση και την εμφάνιση των ΛΟΚ, όπως τους διαμήνυσε ο ταξίαρχος Θόδωρος Πρεκεζές έχετε και το νου σας που έστειλε στον Διοικητή του 1ου  Τάγματος Αλέκο Γ. Τσουκόπουλο. Γι' αυτό και τα μέτρα ήταν χαλαρά όταν πήγαν οι αντάρτες στον Άγιο Βασίλειο. 

Σύνθεση δύναμης των δύο Λ.Ο.Κ. 

1) Η δύναμη των δύο μοιρών ήταν 1.200 λοκατζήδες 

2) Διοικητής της Γ’ Μοίρας ο ταγματάρχης (ΠΖ) Περ. Παπαθανασίου 

3) Διοικητής της Δ' Μοίρας ο ταγματάρχης (ΠΖ) Ψαράκης 

4) Επικεφαλής στις δύο Μοίρες ο αντισυνταγματάρχης (ΠΖ) Κώστας Λουµάκης. 

5) Οι δύο Μοίρες Γ’ + Δ' διοικητικά ανήκαν στην 78η  Ταξιαρχία Καταδρομών 

6) 10 λοχαγοί διοικητές αντίστοιχα σε 10 Λόχους 

7) 40 ανθυπολοχαγοί αντίστοιχα σε 40 Διμοιρίες 

β) 10 επιλοχίες αντίστοιχα σε 10 Λόχους 

9) 120 Λοχίες ομαδάρχες συνολικά.

Εξοπλισμός που διέθεταν

10)  120 οπλοπολυβόλα Μπρεν 

11)  180 αυτόματα αμερικάνικου τύπου 

12)   20 όλμους μέσου βεληνεκούς 

13) Οι υπόλοιποι λοκατζήδες µε ημιαυτόματα Μ 1

14)   40 φορητούς ασύρματους για επικοινωνία 500 μέτρα 

15)   4 βαριά πολυβόλα VIGERS αμερικάνικου τύπου 

16)   1 ασύρματο επικοινωνίας με την ΑΣ.Δ.Π.-Τρίπολης 

17)   Αφθονία σε πυρομαχικά και πολεμοφόδια 

Αυτή ήταν η σύνθεση σε άνδρες και εξοπλισμό που διέθεταν οι δύο Μοίρες των ΛΟΚ.

Αυτά μεσολάβησαν στις δύο αντιμαχόμενες πλευρές μέχρι 12η ώρα τα μεσάνυχτα της 21ης Ιανουαρίου 1949 και αφού οι λοκατζήδες βεβαιώθηκαν ότι οι ταλαιπωρημένοι αντάρτες το 'ριξαν ξεροί από την κούραση στον ύπνο. Ο κλοιός γύρω έσφυζε περισσότερο. Μέχρι που σε αρκετές περιπτώσεις οι λοκατζήδες μπήκαν μέσα στις αυλές των σπιτιών και περίμεναν να φωτίσει τους ανυποψίαστους αντάρτες που αναπαύονταν.

Έναρξη της Μάχης 

Η επίθεση εξαπολύθηκε το πρωί με το φώτισμα ταυτόχρονο απ' όλα τα σημεία, εκείνη ακριβώς την ώρα που οι αντάρτες ξεκινούσαν να πιάσουν τα υψώματα για φυλάκια. Μάλιστα φαίνεται καθαρά ότι το βράδυ δεν έγινε καμία προσπάθεια να πάνε οι διμοιρίες για υπηρεσία. Οι πρώτοι προσέκρουσαν επάνω στους λοκατζήδες που τους περίμεναν όπως είπαμε από βραδύς και τους προκάλεσαν τις πρώτες απώλειες. Οι λοκατζήδες ενεργούσαν μαζεμένοι κατά διμοιρίες γι' αυτό και τα πυρά τους ήταν εύστοχα και φονικά, έτσι έπεσαν αρκετοί. Οι αντάρτες που ξύπναγαν από τα σπίτια έτρεξαν στην πλατεία του χωριού που είχε ορισθεί χώρος συγκέντρωσης και αφού αντιμετώπιζαν τα δραστικά πυρά, έσπευσαν να γλυτώσουν πλέον δια της φυγής προς τη ρεματιά ή σε άλλα σημεία που δεν άκουγαν πυροβολισμούς.Οι λοκατζήδες όμως είχαν επισημάνει τα περάσματα και με τους όλμους και τα πολυβόλα τους φόνευαν. Το μακελειό της εξόντωσης μέσα και γύρω από το χωριό κράτησε αρκετές ώρες.

Αιφνιδιασμός 

Ο αιφνιδιασμός ήταν πλήρης. Ο Ταγματάρχης Αλέκος Γ. Τσουκόπουλος όταν ξύπνησε βρέθηκε αμέσως στην πλατεία αλλά έχασε τη διοίκηση μέσα από τα χέρια του λόγω του πανικού που επικράτησε και αφού σκοτώθηκαν οι λοχαγοί του και αρκετοί διμοιρίτες. Το μόνο που κατάφερε με μερικούς, λίγους, αντάρτες που βρέθηκαν κοντά του εκείνη τη στιγμή ήταν να διαφύγει από το αφύλακτο σημείο προς το Νεκροταφείο του χωριού. Εκεί ξέχασε και το πολυβόλο μυδράλιο που είχε τοποθετηθεί και το χειριζόταν ο αντάρτης Γιάννης Γιαννακόπουλος από το χωριό Καρδαρίτσι Γορτυνίας, και το τηλέφωνο που συνέδεε τον Άγιο Βασίλειο με την Διοίκηση στο Παλιοχώρι. Έτσι μια σειρά από ατυχίες οδήγησαν στο θάνατο 100 αντάρτες. Και αφού οι λοκατζήδες εξουδετέρωσαν κάθε αντίσταση μπήκαν μέσα στα σπίτια και έκαναν έρευνες, συνέλαβαν 60 αιχμαλώτους και 35 τραυματίες. Απώλειες είχαν και οι λοκατζήδες, 6 νεκρούς και 15 τραυματίες.

Απώλειες 

Μνημείο πεσόντων,Λεωνίδιο

Οι δυνάμεις των ΛΟΚ από τις μεσημβρινές ώρες και μετά ενώ είχαν ολοκληρώσει δια της εισβολής τους την αποστολή τους και αφού επέτυχαν τον στόχο στον Άγιο Βασίλειο άρχισαν να αποχωρούν από το πεδίο της μάχης συντεταγμένοι από στρατιωτικής πλευράς με λόχο δια εμπροσθοφυλακή, στη συνέχεια το κυρίως σώμα και ο λόχος για οπισθοφυλακή. Γεγονός είναι ότι σε όλο αυτό το διάστημα της μάχης κάποιοι αντάρτες που διέφυγαν κατέφτασαν στο Παλιοχώρι και ειδοποίησαν τη διοίκηση των ανταρτών και τον Θόδωρο Πρεκεζέ ο οποίος μετακίνησε όσες δυνάμεις είχε προς καταδίωξη των λοκατζήδων που αποχωρούσαν από το ίδιο δρομολόγιο που είχαν μπει οι αντάρτες το προηγούμενο βράδυ. Οι λοκατζήδες βιάζονταν να φτάσουν νωρίς στο Λεωνίδιο μεταφέροντας τους 6 νεκρούς λοκατζήδες και τους τραυματίες τους, τους αιχμαλώτους αντάρτες και πολίτες. Οι αντάρτες που κατέφθασαν δεν κατάφεραν πολλά πράγματα στους αποχωρούντες εκτός από την ανταλλαγή με λίγους πυροβολισμούς με την οπισθοφυλακή χωρίς να προξενήσουν σοβαρό πρόβλημα.


Οι λοκατζήδες θα επιβιβασθούν στα πολεμικά πλοία Σύμη και Πίνδος και θα αποβιβασθούν στο Ναύπλιο, από 'κει σιδηροδρομικώς θα φτάσουν την άλλη μέρα στην Τρίπολη στη βάση τους κάτω από ενθουσιώδη υποδοχή από τις στρατιωτικές και πολιτικές αρχές και από πλήθος κόσμου της πόλης και μαθητές των γυμνασίων.

Απώλειες Λοκατζήδων 

Από πλευράς των Λοκατζήδων φονεύθηκαν: 

1) Παπαστεφάνου Κωνσταντίνος του Ιωάννου, στρατιώτης λοκατζής της Γ’ Μοίρας Καταδρομών. Γεννήθηκε στην Τρίσταινα Δωδώνης Ιωαννίνων το 1925. Έπεσε μαχόμενος στις 22/1/1949 στον Άγιο Βασίλειο Κυνουρίας. 

2) Ζαφειρόπουλος Παναγιώτης του Ζαφείρη, στρατιώτης λοκατζής της Δ' Μοίρας Καταδρομών. Γεννήθηκε στα Περιβόλια Ολυμπίας Ηλείας το 1922. Έπεσε μαχόμενος στις 22/1/1949 στον Άγιο Βασίλειο Κυνουρίας.

3) Ηλιάδης Χρήστος του Στυλιανού, στρατιώτης λοκατζής της Δ' Μοίρας Καταδρομών. Γεννήθηκε στα Πλαταvάκια Σερρών το 1924. Έπεσε μαχόμενος στις 22/1/1949 στον Άγιο Βασίλειο Κυνουρίας. 

4) Κεφαλωνίτης Φραγκίσκος του Μάρκου, στρατιώτης λοκατζής της Γ’ Μοίρας Καταδρομών. Γεννήθηκε στη Τήνο Κυκλάδων το 1921. Έπεσε μαχόμενος στις 22/1/1949 στον Άγιο Βασίλειο Κυνουρίας.

5) Δρούζας Kωνσταvτίνoς του Βασιλείου, Στρατιώτης λοκατζής της Γ’ Μοίρας Καταδρομών. Γεννήθηκε στο Ζευγολατιό Κορινθίας το 1925. Έπεσε μαχόμενος στις 22/1/1949 στον Άγιο Βασίλειο Κυνουρίας. 

6) Χανδράκης Γρηγόριος του Αριστείδη, στρατιώτης λοκατζής της Γ’ Μοίρας Καταδρομών. Γεννήθηκε στον Πειραιά Αττικής το 1925. Έπεσε μαχόμενος στις 22/1/1949 στον Άγιο Βασίλειο Κυνουρίας. Στην είσοδο του Λεωνιδίου έχει ανεγερθεί Μνημείο με τα ονόματα των 6 λοκατζήδων.

Το κείμενο είναι αναδημοσίευση από την εφημερίδα «Αρκαδικοί Ορίζοντες»

Συμπληρωματικά, και για την καλύτερη ενημέρωσή σας, προτείνουμε την ανάγνωση μαρτυρίας ενός Καταδρομέα που υπηρέτησε στη Δ' Μοίρα Καταδρομών με το βαθμό του έφεδρου λοχία, και συμμετείχε στην επιχείρηση του Αγ. Βασιλείου. 

Η μαρτυρία του δημοσιεύτηκε στο ιστολόγιο «Εφημερίδα των Ειδικών Δυνάμεων» ενώ στο ίδιο δημοσίευμα αναφέρεται και η τύχη του διοικητή του 1ου Τάγματος  Αλέκου Γ. Τσουκόπουλου ο οποίος θεωρήθηκε από τους ανωτέρους του ως υπεύθυνος για την απώλεια της μάχης στον Αγ. Βασίλειο και εκτελέστηκε.