Πρόλογος Στις 6 Ιουλίου 1944, ημέρα Πέμπτη, εκτελέστηκαν πάνω από το σημερινό Λύκειο Λεωνιδίου, από τους ναζιστές κατακτητές και τους συν...
Πρόλογος
Στις 6 Ιουλίου 1944, ημέρα Πέμπτη, εκτελέστηκαν πάνω από το σημερινό Λύκειο Λεωνιδίου, από τους ναζιστές κατακτητές και τους συνεργάτες τους, 11 πατριώτες (8 άνδρες και 3 γυναίκες). Αυτή ήταν η τρίτη και τελευταία επιδρομή των ναζιστών στο Λεωνίδιο.Επίσης την προηγούμενη μέρα εκτελέστηκαν στο Λεωνίδιο ο Χρήστος Λάμπρου, που καταγόταν από τη Λίμνη Ευβοίας, ήταν στέλεχος του ΕΛΑΣ με το ψευδώνυμο Πέτρος και ο Νίκος Βαλτζής από το Κρανίδι, που ήταν σε αναπηρικό καροτσάκι, παράλυτος από από τη μέση και κάτω, από κρυοπαγήματα στον Ελληνο-Ιταλικό πόλεμο της Αλβανίας και στέλεχος του ΕΑΜ Κρανιδίου.
Στην ίδια επιδρομή δολοφονήθηκε στο Μεγάλο Ρέμα, κοντά στον Πραστό, αρχές Ιουλίου 1944, ο Πάνος Μαυράκης, που καταγόταν από το Άργος και ήταν συμβολαιογράφος στο Λεωνίδιο και στέλεχος του ΕΑΜ Κυνουρίας.
Επίσης τραγικό θάνατο, ,από ταγματασφαλίτες, είχε ο γιατρός Γιάννης Παν. Κούκος, από τον Άγιο Βασίλη, στέλεχος του ΕΑΜ. Το σχετικό τραγούδι λέει ότι τον σκότωσε ο Κρητικός ή Λαγός από το Καστρί, μέσα στην εκκλησία των Βρεσθένων.
Την πρώτη Φεβρουαρίου 1944, στην πρώτη επιδρομή των ναζιστών, εκτελέστηκε στο Λεωνίδιο ο Θεόδωρος Χρ. Κολενδριανός και το Πάσχα 1944, στη δεύτερη επιδρομή των ναζιστών, πιάστηκε στη Βασκίνα και εκτελέστηκε στη Λακωνία ο Ντίνος Αναστ. Κυρίος (Ντινάρας), που ήταν υπεύθυνος του ΕΑΜ στη Βασκίνα.
Στην τελευταία επιδρομή των ναζιστών, αρχές Ιουλίου 1944, πιάστηκαν αιχμάλωτοι και οδηγήθηκαν ως όμηροι στη Γερμανία- Αυστρία αρκετοί πατριώτες από την περιοχή μας, όλοι ήταν άτομα 18-25 ετών.
Εισαγωγή
 |
| Χίτλερ και Μουσολίνι |
Αναφέρομαι σε αυτούς που με τη βία επέβαλαν το ναζισμό και το φασισμό και οδήγησαν στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Ήταν η εποχή που στην Ευρώπη είχε κυριαρχήσει η πανούκλα του ναζισμού και του φασισμού και πολλές χώρες, όπως Γερμανία, Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία είχαν δικτατορίες με συγγενείς ιδεολογίες.
ΟΙ Έλληνες πολιτικοί κρατούμενοι, κυρίως κομμουνιστές, που ήταν στις φυλακές ή εξορίες, και οι 400 περίπου πολιτικοί κρατούμενοι στην ακροναυπλία, ζήτησαν με γράμμα στο Μεταξά να πάνε να πολεμήσουν στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Σε απάντηση τους ζητήθηκε να υπογράψουν πρώτα δήλωση μετανοίας και τους παρέδωσε ο υπουργός του Μεταξά Κ. Μανιαδάκης στους Γερμανούς όταν αυτοί κατέλαβαν τη χώρα τον Απρίλη του 1941. Μερικοί κρατούμενοι βέβαια είχαν προλάβει να δραπετεύσουν από τα νησιά που ήταν εξόριστοι.
Από το Μάη 1941 εγκαταστάθηκαν στο Λεωνίδιο οι Ιταλοί καραμπινιέροι, αρχικά στο σπίτι του Μπακαλούμου και μετά στο σπίτι της κυρά Στέλλας δίπλα στο ηρώον. Οι Γερμανοί εγκαταστάθηκαν στις μεγάλες πόλεις.
Στις 6 Αυγούστου 1943 ένας λόχος ανταρτών του ΕΛΑΣ ήλθαν στο Λεωνίδιο, με επικεφαλείς τους Γιάννη Σαρρή ή Σαρρήγιαννη, Κώστα Απαλοδήμα, Παρασκευά Λεβεντάκη, Γιάννη Μακρή, για να συλλάβουν τους Ιταλούς. Έγινε μια μικρή μάχη, χωρίς επιτυχία, οι Ιταλοί αμύνθηκαν και ταμπουρώθηκαν στην Πλάκα. Στις 7 Αυγούστου 1943 ήλθε από το Ναύπλιο ιταλικό πολεμικό πλοίο και παρέλαβε τους Ιταλούς καραμπινιέρους. Από εκείνη την ημέρα η περιοχή από το Άστρος μέχρι το Κυπαρίσσι ήταν ελεύθερη χωρίς κατακτητές.
Το ΕΑΜ στο Λεωνίδιο
 |
| Αφίσα του Ε.Α.Μ στην κατοχή |
Στο λιμάνι της Πλάκας ορίσθηκε υπεύθυνος ο Νίκος Παπαγιαννόπουλος από τα Νιάτα με βοηθό τον Αγγελή Διατσίγγο. Ο Λευτέρης Χαïδεμένος, που ήταν στον Πειραιά, φρόντιζε για την αποστολή φαρμάκων, όπλων, πυρομαχικών και τροφίμων για τους αντάρτες.
Η οργάνωση είχε αποκτήσει και καΐκι με ένα πολυβόλο στο κατάστρωμα, ναυτικό ΕΛΑΝ, με πλήρωμα τους Γιώργο Μπουρνάκη ή Γιωργούτσο , Νίκο Καραχάλιο και Ντίνο Τσουκάτο ή Ντουβλέκη.
Άρχισε να οργανώνεται η τοπική αυτοδιοίκηση, η λαϊκή δικαιοσύνη, τα σχολεία. Την πρώτη Οκτωβρίου 1943 ορίσθηκε από το ΕΑΜ προσωρινή κοινοτική επιτροπή με πρόεδρο τον Νίκο Πουτσελά και μέλη Κοσμά Καττή, Β. Τρούμπα, Αρ. Μαλλάτο, Αθ. Κατσίγκρη και Λ. Λεκκό.
Το Νοέμβριο 1943 έγιναν κοινοτικές εκλογές και πρόεδρος εκλέχτηκε ο γιατρός Παν. Ρέππας, ο Τρ. Σαρρής ορίσθηκε επίτροπος για τα εκκλησιαστικά και ο δικηγόρος Ν. Βουγάς ορίσθηκε πρόεδρος του Λαϊκού δικαστηρίου αλλά παραιτήθηκε σε ένα μήνα και τον αντικατέστησε ο Γιώργος Γεωργαντώνης. Δημόσιος κατήγορος ήταν ο Μανώλης Αλεξάκης και γραμματέας ο Γιώργος Ρουμπάνος.
Δημιουργήθηκαν θεατρικές ομάδες σε Λεωνίδιο, Τσιτάλια, Παλιοχώρι, έπαιξαν θεατρικά έργα όπως η Γκόλφο, το Φυντανάκι και άλλα.
Από το Λεωνίδιο πήγαν αντάρτες στον ΕΛΑΣ, για μικρό ή μεγάλο διάστημα, οι:
Αργύρης Τσουκάτος ή κουρεψομούστακος, Ανδρέας Χαϊδεμένος, Δημήτριος Χαϊδεμένος, Τάσος Χαϊδεμένος, Γιώργος Ζαραφωνίτης, Βαγγέλης Βλάχος ή Λειβαδιάς, Γιώργος Χαραμής, Γιώργος Δολιανίτης (χασαπάκι), Φίλιππας Αλ. Γούσγουλας, Φίλιππας Σπ. Γούσγουλας, Σπύρος Σταματίου ή Γαλύφος, Δημ. Ηλ. Σμύρος που σκοτώθηκε στη μάχη του Μυστρά στις 10 Οκτωβρίου 1944, Ηλίας Αντ. Λεκκός ή Γκέγκας που σκοτώθηκε στη μάχη της Αθήνας το Δεκέμβρη 1944, Μιχάλης Γ. Διατσίγγος που σκοτώθηκε στη μάχη της Αθήνας, Ηλίας Ρουσάλης ή Μάπουρας που σκοτώθηκε στη μάχη της Αθήνας, Ηλίας Σπ. Γκιουζέλης, Νίκος Δημ. Σαράντης, Θανάσης Σπ. Γριλής, Ευάγγελος Αλ. Μπαξεβανόγλου, Νίκος Κοζομπόλης, Νίκος Χρ. Καρμανιόλας, Θανάσης Χρ. Καρμανιόλας, Παναγιώτης Κυρίος ή Πικιαρούδης, Μιλτιάδης Σκαραντάβος, Παντελής Σταυρόπουλος, Μανώλης Χείλαρης ή Λεωτσάκος που έλαβε μέρος στη μάχη του Μυστρά, Λέος Σιώρας που πήρε μέρος στη μάχη της Αθήνας, Γιώργος Κ. Πουτσελάς, Χρήστος Γεωργαντώνης, Χρήστος Παπαδόπουλος που ήταν Γεωπόνος στο Λεωνίδιο και στέλεχος του ΕΑΜ.
Πολλοί επίσης πήγαν αντάρτες του ΕΛΑΣ από Άγιο Βασίλη, Πλατανάκι, Παλιοχώρι, Κοσμά, και Τυρό.
Οι επιδρομές των Γερμανών
Η πρώτη έγινε στις 30 Ιανουαρίου 1944 και οι γερμανοί παρέμειναν 2-3 ημέρες. Πέρασαν από τον Κοσμά και έκαψαν 500 από τα 504 σπίτια με όλα τα υπάρχοντα. Η ανθρώπινη βαρβαρότητα στη χειρότερη μορφή της. Βέβαια οι Κοσμίτες ακόμη δεν έχουν αποζημιωθεί από τη Γερμανία γι’ αυτή την καταστροφή.
Στο Λεωνίδιο συνέλαβαν τον Θόδωρο Χρ. Κολενδριανό, που ερχόταν από τη Σαμπατική, όπου είχε πάει να παραλάβει πράγματα δικά του από ένα καΐκι που ήλθε από τον Πειραιά. Τον εκτέλεσαν κοντά στο σημερινό κέντρο υγείας.
Η δεύτερη επιδρομή έγινε το Πάσχα 1944 και σ’ αυτή μετείχαν πολλοί ταγματασφαλίτες (Έλληνες συνεργάτες των Γερμανών), όπως ο μόνιμος συνταγματάρχης Παν. Δεμέστιχας από την επαρχία Γυθείου. Ο ίδιος ήταν και υπουργός εσωτερικών στην κατοχική κυβέρνηση του Ιωάννη Ράλλη. Μετά την κατοχή ο Δεμέστιχας δικάσθηκε ως δοσίλογος και πέθανε στη φυλακή, την ίδια τύχη είχε και ο κατοχικός πρωθυπουργός Ι. Ράλλης.
Στη Βασκίνα συνέλαβαν τον Ντίνο Αν. Κυρίο ή Ντινάρα, που ήταν υπεύθυνος του ΕΑΜ Βασκίνας, τον εκτέλεσαν στη Λακωνία.
Τα στελέχη του ΕΑΜ κρύφτηκαν για να γλυτώσουν. Ο Παν. Γριμπιλής, φαρμακοποιός από τη Σκάλα Λακωνίας, ήταν υπεύθυνος του ΕΑΜ Λεωνιδίου, μετά τον Γιάννη Κουράφα (Παπά). Ο Γριμπιλής κατέβηκε στη στέρνα του Λεκού, παρέμεινε 2-3 μέρες, Φαγητό του κατέβαζε η Μαρίκα Παπαδοπούλου, που ο άνδρας της ήταν Γεωπόνος και στέλεχος του ΕΑΜ Λεωνιδίου. Ο άνδρας της είχε κρυφτεί στο ταβάνι του σπιτιού με 2 άλλους για 3 ημέρες.
Στις 23 Ιουνίου 1944 άρχισε η τρίτη επιδρομή των Γερμανών στον Πάρνωνα, ήταν 12000 Γερμανοί και πολλοί ταγματασφαλίτες, όπως ο Φίλιππας Ποντίκης από το Καστρί, ο Σοφιανός Σκιτζής από το Ελαιοχώρι, ο Γιάννης Κόντος από το Ναύπλιο που έκανε το διερμηνέα, μερικοί από το Κρανίδι και άλλοι.
Δεν άφησαν όρθιο τίποτα, όλοι οι κάτοικοι έφευγαν από τα χωριά και προσπαθούσαν να κρυφτούν, τα βουνά ήταν γεμάτα από τρομοκρατημένους κατοίκους. Οι κατακτητές σκότωσαν στο πέρασμά τους 400-500 αμάχους, μόνο στα Βούρβουρα σκότωσαν 34 άτομα.
Στη διαδρομή τους έπιαναν όποιον θεωρούσαν ύποπτο, έπιασαν και μερικούς αντάρτες τους οποίους εκτέλεσαν έξω από το μοναστήρι της Καρυάς (Γιώργο Καρακάση, Αργύρη Καφαντάρη).
Όσους είχαν συλλάβει, ερχόμενοι από την Παλιόχωρα και το δρόμο της Έλωνας τους έφεραν δεμένους στο Λεωνίδιο, την Τρίτη 4 Ιουλίου 1944, και τους έκλεισαν στο Δημοτικό σχολείο.
Στις 3 Ιουλίου ημέρα Δευτέρα πέρασε η γερμανική φάλαγγα από την Παλιόχωρα. Εκεί έπιασαν τους Σπύρο Λυσίκατο (18 ετών τότε), Μιχάλη Λυσίκατο (Μερκούρη), Θόδωρο Τσουκάτο (Ποσειδώνα), Θόδωρο Σιώρα (Μητρέλη), Παν. Λυσίκατο (Καλέρη), Μανώλη Λυσίκατο (μάνο), Σταμάτη Λάτση , Νίκο Λυσίκατο (Σαΐτα), Παν. Σιώρα (τραμπούλο),Μιχ. Αρβανιτάκη (καϊκά), Μανώλη Ανεζύρη (Μπιλόζη),Ι. Δραπέτη, όλοι τους από τα Μέλανα.
Από τον Τυρό-Σαπουνακέϊκα έπιασαν τους Ηλία Πολίτη, Γιάννη Παρασκευά, Μιχ. Λαλουδάκη, Σταύρο Λυρή, Σταύρο Δολιανίτη, Γιάννη Δολιανίτη, Γιώργο Εγγλέζο, Σαρ. Κατσικόγιαννη, Παν. Κότσυφα, Θόδωρο Κορολόγο.
Από Βασκίνα τους Παν. Ηλ. Μάνο (Πάγκαλο), Θόδωρο Δ. Λάτση, Ηλία Γ. Κυρίο ή Πρέζα,
Από το Λεωνίδιο έπιασαν την Ειρήνη Ηλ. Χείλαρη που ήταν παντρεμένη με τον Παύλο Μπουζάνη αντάρτη του ΕΛΑΣ, το Γιώργο Καλλατζή που ήταν γραμματέας της κοινότητας Λεωνιδίου, Γιώργο Πουλέτσο, Στέλιο Κοντολέων (Κάρα).
Όλους αυτούς τους όμηρους, 600 περίπου άτομα, τους συγκέντρωσαν στην Κόρινθο και τους πήγαν να δουλέψουν στα εργοστάσια της Γερμανίας-Αυστρίας. Δεν κράτησαν τους Γιάννη Δραπέτη, Μαν. Ανεζύρη, Παν. Ηλ. Μάνο (Πάγκαλο), Γιώργο Καλλατζή, τους άφησαν να επιστρέψουν στα χωριά τους.
Όλους αυτούς τους όμηρους τους απελευθέρωσε ο Σοβιετικός Στρατός το Μάϊο 1945 και με πολλές δυσκολίες επέστρεψαν αρχές Ιουνίου στα χωριά τους. Οι Μιχ. Αρβανιτάκης από το Μέλανο και ο Ηλίας Κυρίος από το Λεωνίδιο δεν επέστρεψαν, πέθαναν εκεί από τις κακουχίες.
Η επιδρομή αυτή έγινε διότι στις 6 Ιουνίου 1944 έγινε η συμμαχική απόβαση στη Νορμανδία, ο Σοβιετικός στρατός εβάδιζε προς τη Γερμανία ελευθερώνοντας τις χώρες που περνούσε. Οι μέρες του ναζιστικού καθεστώτος ήταν μετρημένες.
Οι Γερμανοί στην Ελλάδα επήραν εντολή να επιστρέψουν. Πριν φύγουν όμως ήθελαν να ξεκαθαρίσουν το έδαφος από τους αντιπάλους για να έχουν ασφαλή την οπισθοχώρηση.
Οι κλούβες
Τα τραίνα έκαναν διαδρομές Κόρινθο-Πάτρα, Κόρινθο-Τρίπολη, Κόρινθο-Αθήνα. Οι κλούβες ήταν βαγόνια που τα τοποθετούσαν μπροστά, μετά έβαζαν δύο βαγόνια κενά και μετά ήταν η μηχανή και τα υπόλοιπα βαγόνια με το φορτίο. Οι κλούβες είχαν γύρω-γύρω συρματόπλεγμα και κάτω από την κλούβα είχαν τοποθετήσει εκρηκτικά που συνδεόταν με καλώδιο με τα υπόλοιπα βαγόνια. Μέσα στις κλούβες έβαναν σε κάθε διαδρομή 25 κρατούμενους και όταν γινόταν επίθεση από τους αντάρτες οι γερμανοί θα ανατίναζαν τις κλούβες και θα σκοτώνονταν οι κρατούμενοι.
Ο Γιάννης Λάτσης ήταν για 62 ημέρες στην κλούβα, Οι Τάκης Μακρυμίχαλος και Βασίλης Νικ. Καττής ήταν στην κλούβα που έκανε τη διαδρομή Κόρινθος Πάτρα. Αρχές Σεπτεμβρίου 1944 οι αντάρτες, θέλοντας να απελευθερώσουν τους κρατούμενους κατέστρεψαν τη διαδρομή του τραίνου στη θέση Λαμπίρη ή ανατίναξη, κοντά στο Αίγιο.
Όταν πλησίασε το τραίνο και πριν σταματήσει οι Γερμανοί το ανατίναξαν. Ο μόνος που γλύτωσε ήταν ο Κ. Κοκοκιός από τα Βούρβουρα, επίσης σκοτώθηκε ο αντάρτης που πήγε να ανοίξει την πόρτα του τραίνου, οι υπόλοιποι 24 στην κλούβα σκοτώθηκαν.
Οι εκτελέσεις
Ο Νίκος Βαλτζής, που ήταν παράλυτος στο καρότσι, ήταν παντρεμένος στο Κρανίδι, είχε 4 κορίτσια και ήταν πρόεδρος του εργατικού κέντρου Κρανιδίου. Όταν οι Γερμανοί πήγαν στο Κρανίδι αυτός έφυγε με καΐκι, μαζί με τους αντάρτες του Σαρρήγιαννη, που ήταν τότε εκεί, και ήλθαν στο Λεωνίδιο. Έμενε στο ξενοδοχείο Φασουλή, όπου τον συνέλαβαν 5 Ιουνίου δύο ταγματασφαλίτες από το Κρανίδι, τον εκτέλεσαν την ίδια μέρα στο δρόμο προς τη Χατζαλιού.
Την Πέμπτη 6 Ιουλίου 1944, έδωσαν εντολή οι Γερμανοί να συγκεντρωθούν όλοι οι ενήλικοι κάτοικοι στο Δαφνώνα, κοντά στη σημερινή αφετηρία των λεωφορείων. Έκαναν επιδρομή σε κάθε σπίτι για να διαπιστώσουν αν έμεινε κανείς σπίτι του. Ο Γιώργος Ρουμπάνος, γραμματέας του λαϊκού δικαστηρίου, κρύφτηκε στο ταβάνι και δεν πήγε στο ποτάμι.
Όρισαν επιτροπή από τον παπά Δημήτρη Κουτσογιάννη, Κώστα Σταυρόπουλο, Βαρβάρα Σαλάχα που μιλούσε τη γερμανική γλώσσα. Ένας–ένας, άνδρες και γυναίκες περνούσαν μπροστά από την επιτροπή και έλεγαν στους Γερμανούς αν ήταν κάτοικοι Λεωνιδίου, όλοι οι κάτοικοι είχαν προμηθευτεί ταυτότητες από την κοινότητα.
Όταν πέρασε ο Παναγιώτης Γριμπιλής, υπεύθυνος του ΕΑΜ Λεωνιδίου, είχε πλαστή ταυτότητα με το όνομα Ευάγγελος Καρακλής φαρμακοποιός. Ο παπα-Κουτσογιάννης και η επιτροπή βεβαίωσαν ότι είναι από το Λεωνίδιο και έτσι γλύτωσε ο Γριμπιλής.
Εκεί συνέλαβαν τον Θωμά Σαραντάκο με το ψευδώνυμο Ιαβέρης και τη γυναίκα του Αλεξάνδρα, ο Ιαβέρης ήταν διοικητής του στρατοπέδου στην Έλωνα, όπου οι αντάρτες κρατούσαν τους μαυραγορίτες και τους συνεργάτες των Γερμανών.
Τελικά οι Γερμανοί πήραν για εκτέλεση 11 άτομα: Θωμά και Αλεξάνδρα Σαραντάκου από Σκάλα Λακωνίας, Παναγιώτα (Πίτσα) Κουβούση από τον Άγιο Βασίλη, Αθανάσιο Δημ. Πέτρου από την Καστάνιτσα, Ιωάννη Μπρούσαλη από το Παρθένι Αρκαδίας, Μιχάλη Σπανό από Άγιο Δημήτρη Ζάρακα, Νικόλαο Παν. Χαραμή από τα Νόμια Μονεμβασίας, Ηλία Θ. Νταβέλο από Βέρβαινα. Λείπουν τρία ονόματα, μια γυναίκα και δύο άνδρες, δεν έχουν βρεθεί τα ονόματά τους, όποιος γνωρίζει ας μας ενημερώσει.
Επίλογος
Θεωρούμε ότι πρέπει να μπει κοντά στο μέρος που εκτελέστηκαν οι 11 και σε μέρος που να το βλέπουν οι κάτοικοι και οι επισκέπτες, μια πλάκα που να αναφέρει το γεγονός, είναι ένα μνημείο για να θυμόμαστε τα δεινά του πολέμου.
Η προηγούμενη δημοτική αρχή είχε αρνηθεί να τοποθετήσει την πλάκα, ελπίζουμε ότι η νέα δημοτική αρχή θα εξετάσει το γεγονός και θα πράξει όπως έχουν πράξει σε πολλούς δήμους και κοινότητες της πατρίδας μας.
Στρατής Κουνιάς
5/7/2011
.jpg)
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ